Phòng cháy chữa cháy trong thiết kế nhà xưởng là yêu cầu pháp lý bắt buộc và là một quyết định đầu tư mang tính bảo toàn vốn. Một hồ sơ thiết kế đáp ứng QCVN 06 về an toàn cháy cho nhà và công trình, kèm theo các TCVN về báo cháy, chữa cháy, chiếu sáng sự cố và thoát nạn, giúp chủ đầu tư được thẩm duyệt, nghiệm thu đúng hạn và tránh rủi ro đình chỉ hoạt động. Quan trọng hơn, các tiêu chuẩn này tạo nên lớp phòng vệ nhiều tầng gồm khoảng cách an toàn giữa công trình, khoang ngăn cháy, bậc chịu lửa của kết cấu, đường tiếp cận cho xe chữa cháy, hệ thống sprinkler và họng nước trong nhà, đèn chỉ dẫn lối thoát cùng phương án thoát nạn cho từng khu vực sản xuất.
Ở góc độ hiệu quả vận hành, tuân thủ PCCC ngay từ giai đoạn thiết kế giúp giảm thiểu nguy cơ gián đoạn sản xuất, hạ phí bảo hiểm tài sản và rút ngắn thời gian khắc phục khi xảy ra sự cố. Những điều chỉnh nhỏ trên bản vẽ như bố trí thêm cửa thoát theo đúng tải người, tăng bể nước và công suất bơm, hoặc thay vật liệu bao che bằng giải pháp chậm cháy có thể tạo ra chênh lệch rất lớn về mức độ an toàn thực tế. Với vai trò đối tác thiết kế và tổng thầu, BIC tối ưu đồng thời ba trục yêu cầu gồm tuân thủ pháp luật, hiệu quả chi phí và tính khả thi thi công, bảo đảm mỗi hạng mục PCCC được tích hợp mạch lạc vào tổng mặt bằng, kết cấu và MEP. Mục tiêu là nhà xưởng của doanh nghiệp vận hành an toàn, được phê duyệt nhanh, và bền vững trong suốt vòng đời dự án.
Khi thiết kế nhà xưởng, kiến trúc sư và kỹ sư cần đáp ứng hàng loạt yêu cầu PCCC cụ thể. Dưới đây là các nội dung chính mà chủ đầu tư cần lưu ý, tương ứng với quy định hiện hành:
Nhà xưởng phải bố trí khoảng cách an toàn về PCCC với các công trình xung quanh và giữa các khối nhà trong khuôn viên. Điều này nhằm ngăn ngừa cháy lan từ công trình này sang công trình khác. Quy chuẩn yêu cầu khoảng cách tối thiểu tùy theo cấp nguy hiểm cháy nổ và bậc chịu lửa của nhà xưởng. Ví dụ, với nhà xưởng sản xuất có nguy cơ cháy cao, khoảng cách tới nhà xưởng bên cạnh cần lớn hơn so với nhà xưởng nguy cơ cháy thấp. Địa điểm xây dựng phải đảm bảo khoảng cách an toàn này trước khi phê duyệt dự án. Nếu không đủ khoảng cách, cần thiết kế tường ngăn cháy hoặc giải pháp kỹ thuật khác để bù đắp.
Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 4514:2012 quy định về khoảng cách tối thiểu giữa các công trình công nghiệp. Theo đó, khoảng cách phụ thuộc vật liệu xây dựng và tính chất cháy của kho xưởng. QCVN 06 cũng có bảng khoảng cách an toàn giữa các nhà dựa trên bậc chịu lửa. Việc tuân thủ các chỉ số này là bắt buộc khi quy hoạch mặt bằng nhà xưởng. Chủ đầu tư cần trao đổi với kiến trúc sư để đảm bảo rằng trên bản vẽ tổng mặt bằng, nhà xưởng của mình không vi phạm khoảng cách PCCC tối thiểu.
Việc bố trí khoảng cách phù hợp giúp hạn chế nguy cơ cháy lan, nếu xảy ra hỏa hoạn ở một nhà, các công trình lân cận ít bị ảnh hưởng. Điều này bảo vệ tài sản tổng thể của doanh nghiệp và tạo điều kiện cho lính cứu hỏa khoanh vùng đám cháy dễ dàng hơn. Đây là một trong những tiêu chí cơ bản nhưng rất quan trọng trong thiết kế ban đầu.
- Hệ thống giao thông: Thiết kế hạ tầng nhà xưởng phải có đường giao thông nội bộ và bãi đỗ đủ điều kiện cho xe chữa cháy cơ giới tiếp cận mọi khu vực của nhà xưởng. Cụ thể, đường dành cho xe cứu hỏa thường yêu cầu bề rộng tối thiểu (ví dụ 4 - 6m), không có vật cản trên lối đi, bán kính quay xe đảm bảo. Đối với nhà xưởng quy mô lớn, cần bố trí đường chạy vòng quanh hoặc tiếp cận ít nhất từ hai hướng để lính cứu hỏa có thể dập lửa hiệu quả. Hệ thống giao thông và bãi đỗ cho phương tiện chữa cháy phải đáp ứng về kích thước, tải trọng theo quy định (chịu được trọng lượng xe cứu hỏa).
- Cổng và lối vào: Phải được thiết kế cổng ra vào khu vực nhà xưởng đủ rộng, cao để xe cứu hỏa vào nhanh chóng. Bố trí điểm quay đầu, bãi đậu tạm thời cho xe chữa cháy gần nguồn nước hoặc họng tiếp nước. Đường nội bộ nên kết nối liên hoàn, tránh cụt; trong trường hợp đường cụt, cần có khoảng trống để quay xe. Vật liệu làm đường phải chịu tải nặng, không lún sụt khi xe chữa cháy hoạt động.
- Biển báo và chỉ dẫn: Trên các tuyến đường nội bộ, nên có biển chỉ dẫn PCCC (ví dụ: hướng dẫn lối vào cho xe cứu hỏa, vị trí họng nước...) để hỗ trợ lực lượng chức năng khi có sự cố. Bên cạnh đó, quy hoạch cây xanh, bãi đỗ xe khác phải đảm bảo không cản trở lối tiếp cận của xe chữa cháy.
- Phân khu chức năng hợp lý: Mặt bằng nhà xưởng cần được phân chia khu vực theo mức độ nguy hiểm cháy nổ. Các khu vực sản xuất, khu lưu trữ nguyên liệu, khu thành phẩm, khu văn phòng nên bố trí cách biệt hoặc ngăn chia bằng tường chống cháy nếu có nguy cơ cháy khác nhau. Ví dụ: kho chứa hóa chất dễ cháy nên tách xa khu sản xuất chính hoặc đặt trong khu vực riêng biệt có tường ngăn cháy. Việc bố trí này đảm bảo nếu xảy ra sự cố ở một khu chức năng, lửa khó lan sang khu khác.
- Khoanh vùng cháy nổ: Thiết kế nhà xưởng cần xác định khoang cháy (fire compartment) phù hợp. Đối với nhà xưởng lớn, nên chia thành các khoang cháy nhỏ hơn bằng vách, sàn ngăn cháy có giới hạn chịu lửa theo quy định. Diện tích mỗi khoang cháy không được vượt quá giới hạn cho phép (tùy loại hàng hóa, kết cấu). Ngoài ra, cần có khoảng cách hoặc tường ngăn giữa nhà xưởng và công trình lân cận để đề phòng cháy lan sang khu vực bên cạnh.
- Lối thoát và khu an toàn: Khi bố trí mặt bằng, chú ý bố trí lối thoát nạn hợp lý từ từng khu vực chức năng (sẽ nói rõ hơn ở mục 3.6). Khu vực nguy hiểm cao (ví dụ phòng sơn, lò sấy) nên gần lối thoát riêng, có thiết bị dập lửa chuyên dụng. Các khu văn phòng hoặc nơi tập trung đông người trong nhà xưởng nên nằm ở vị trí dễ tiếp cận lối ra và ít bị ảnh hưởng khói lửa nếu có cháy.
- Không gian cho thiết bị PCCC: Phân khu mặt bằng cũng phải tính đến không gian lắp đặt thiết bị PCCC, như phòng bơm chữa cháy, khu vực đặt bể nước, tủ trung tâm báo cháy, vị trí đặt bình chữa cháy. Những không gian này nên nằm ở nơi thuận tiện và an toàn (ví dụ phòng bơm nên ở tầng trệt, tách biệt khu sản xuất, có lối vào riêng cho đội PCCC khi cần).
- Bậc chịu lửa của công trình: Nhà xưởng phải được thiết kế với bậc chịu lửa phù hợp với quy mô và công năng. Bậc chịu lửa (I, II, III, IV, V) quy định mức độ chịu nhiệt của kết cấu trong thời gian nhất định. Ví dụ, nhà xưởng lớn thường yêu cầu bậc I hoặc II, nghĩa là cột, dầm, sàn phải chịu lửa 150 phút trở lên. Kết cấu chính (cột, dầm, sàn, tường chịu lực) phải được tính toán hoặc bảo vệ để đạt giới hạn chịu lửa theo QCVN 06. Nếu sử dụng khung thép, phải có biện pháp sơn chống cháy, bọc bảo vệ để tăng thời gian chịu lửa, tránh sụp đổ sớm khi xảy ra cháy.
- Vật liệu xây dựng: Ưu tiên sử dụng vật liệu không cháy hoặc khó cháy cho nhà xưởng. Tường, vách ngăn nên xây bằng bê tông, gạch hoặc panel chống cháy thay vì vật liệu dễ cháy. Mái và trần nhà xưởng (thường bằng tôn hoặc panel) phải xem xét khả năng chống cháy lan – ví dụ dùng tôn chống cháy lan, có thiết kế cửa thoát khói trên mái. Cửa đi, cửa sổ ở các vị trí quan trọng (phòng máy, kho nguy hiểm) nên lắp cửa chống cháy (60-90 phút). Vật liệu hoàn thiện (sơn, cách nhiệt) cũng chọn loại chậm cháy, ít sinh khói độc khi cháy.
- Kết cấu ngăn cháy lan: Bên cạnh khả năng chịu lửa, kết cấu nhà xưởng cần thiết kế để ngăn cháy lan hiệu quả. Ví dụ: tường ngăn giữa các khoang cháy phải xây kín đến mái, không chừa lỗ hổng; có gối tường ngăn cháy ở tiếp giáp mái tôn. Các lỗ mở xuyên sàn, xuyên tường (ống cấp thoát, cáp điện) phải bịt kín bằng vật liệu chống cháy. Mục tiêu là nếu lửa bùng phát trong một khoang, kết cấu và vật liệu sẽ hạn chế tối đa lửa và khói lan sang phần còn lại của nhà xưởng.
- Chi tiết kỹ thuật khác: Hệ thống máy, thiết bị kỹ thuật (ống thông gió, đường ống công nghệ) đi xuyên qua các khu vực cũng phải dùng vật liệu phù hợp để không tạo đường lan lửa. Kính sử dụng cho nhà xưởng (nếu có) nên là kính an toàn chịu nhiệt ở những khu vực có nguy cơ. Nền nhà, kết cấu bao che khu vực chứa hóa chất cần vật liệu chống cháy và chống ăn mòn do hóa chất PCCC.
- Hệ thống báo cháy tự động: Nhà xưởng cần lắp đặt hệ thống báo cháy tự động (fire alarm) để phát hiện sự cố sớm và cảnh báo kịp thời. Hệ thống này bao gồm các đầu báo khói/nhiệt phù hợp môi trường nhà xưởng (ví dụ: đầu báo nhiệt cho khu vực nhiều bụi), trung tâm báo cháy và chuông đèn báo động. Thiết kế hệ thống tuân thủ TCVN 5738:2021, đảm bảo mọi khu vực đều được bảo vệ. Mục tiêu là khi có cháy, hệ thống sẽ báo động ngay cho người trong xưởng và có thể kết nối tín hiệu đến đội PCCC cơ sở hoặc cơ quan PCCC gần đó. Ví dụ: nhà xưởng sản xuất rộng nên chia nhiều khu vực báo cháy (zone) để dễ xác định nhanh vị trí sự cố.
- Phương tiện chữa cháy tại chỗ (thủ công): Bố trí đủ bình chữa cháy xách tay (bình bột, CO₂, foam...) ở các vị trí trọng yếu, đúng chủng loại cho nguy cơ cháy (ví dụ khu văn phòng dùng bình CO₂ cho thiết bị điện, kho dầu dùng bình bọt). Theo TCVN 3890, khoảng cách tối đa từ bất kỳ điểm nào tới bình chữa cháy xách tay khoảng 20-30m, và tối thiểu phải có 2 bình cho mỗi 150m² diện tích. Ngoài ra, hộp chữa cháy vách tường (tủ đựng cuộn vòi và lăng phun nước nối với họng nước) phải lắp trên tường các xưởng lớn, khoảng cách giữa các họng không quá 30m. Đây là phương tiện để nhân viên cơ sở có thể dập lửa ban đầu ngay khi mới phát sinh.
- Hệ thống chữa cháy tự động: Tùy theo quy mô và tính chất nguy hiểm, nhà xưởng nên được trang bị hệ thống chữa cháy tự động như sprinkler (phun nước tự động) hoặc hệ thống khí. Thông thường, nhà xưởng trên một diện tích hoặc khối tích nhất định (ví dụ >5.000 m² hoặc >3.000 m³) thuộc diện bắt buộc lắp sprinkler theo QCVN 06. Sprinkler được thiết kế theo TCVN 7336:2021, lắp đặt khắp trần nhà xưởng, sẽ tự động phun nước khi nhiệt độ vượt ngưỡng, giúp khống chế đám cháy ngay từ đầu. Đối với các xưởng có chất cháy đặc biệt (thiết bị điện tử, kho hóa chất...), có thể cân nhắc hệ thống chữa cháy khí (CO₂, FM-200) hoặc bọt foam phù hợp tiêu chuẩn.
- Trạm bơm và nguồn nước chữa cháy: Để vận hành các hệ thống chữa cháy, thiết kế nhà xưởng cần có trạm bơm chữa cháy với bơm điện và bơm dự phòng (diesel) đảm bảo cấp nước ổn định. Bồn chứa nước PCCC dung tích đủ lớn (thường từ 100 - 300 m³ tùy quy mô) phải luôn sẵn sàng. Hệ thống bơm, cấp nước này phải đủ áp lực và lưu lượng theo yêu cầu kỹ thuật PCCC (ví dụ đảm bảo 2 họng nước chữa cháy hoạt động đồng thời trong 2 giờ). Vòi chữa cháy, trụ nước, máy bơm phải được kiểm tra định kỳ để luôn hoạt động khi cần.
- Tích hợp và điều khiển: Hệ thống báo cháy và chữa cháy nên được tích hợp liên động với nhau và với hệ thống kỹ thuật khác. Ví dụ: khi báo cháy kích hoạt, có thể tự động ngắt điện khu vực, bật hệ thống quạt hút khói và bơm chữa cháy khởi động. Trung tâm điều khiển đặt ở nơi trực bảo vệ hoặc phòng kỹ thuật, có sơ đồ hiển thị để người quản lý PCCC dễ giám sát tình trạng thiết bị.
- Tuân thủ số lượng & kỹ thuật: Tóm lại, mọi phương tiện báo cháy, chữa cháy cần lắp đặt đủ số lượng, đúng vị trí và đạt thông số kỹ thuật phù hợp đặc điểm hoạt động của nhà xưởng. Chủ đầu tư nên tham khảo các tiêu chuẩn và đơn vị chuyên môn để bố trí hệ thống PCCC khoa học, đảm bảo hiệu quả cao nhất khi xảy ra sự cố.
- Số lượng và bố trí lối thoát: Thiết kế nhà xưởng phải có đủ lối thoát nạn để đảm bảo mọi người có thể nhanh chóng ra ngoài khi có sự cố. Nguyên tắc chung: ít nhất 2 lối thoát độc lập cho mỗi tầng hoặc mỗi khu vực đông người, để nếu một lối bị chặn còn lối khác. Đối với nhà xưởng một tầng diện tích lớn, cần nhiều cửa thoát ra ngoài bố trí ở các mặt khác nhau của nhà. Số lượng cửa thoát và lối thoát được tính theo sức chứa người và khoảng cách di chuyển tối đa (theo QCVN 06, khoảng cách từ điểm xa nhất tới lối thoát khoảng 30-50m tùy cấp nguy hiểm cháy).
- Kích thước và hướng mở cửa thoát: Cửa thoát hiểm phải mở ra theo chiều thoát người (mở đẩy ra ngoài), kích thước đủ rộng để dòng người di chuyển không bị ùn tắc. Chiều rộng thông thủy tối thiểu của mỗi lối thoát thường không dưới 0,8 - 1,2m tùy số người phục vụ. Lối thoát phải cao ráo, không bố trí vật cản hoặc kho hàng chắn lối. Đối với nhà xưởng nhiều tầng, cầu thang thoát hiểm phải làm bằng vật liệu không cháy, có chiếu nghỉ, tay vịn chắc chắn và dẫn trực tiếp ra ngoài trời hoặc khu vực an toàn.
- Biển báo hướng dẫn thoát nạn: Tất cả lối thoát hiểm và đường dẫn tới lối thoát phải gắn biển chỉ dẫn thoát nạn có đèn (exit sign) theo tiêu chuẩn. Biển exit đặt trên cao, ngay phía trên cửa thoát hoặc ở hành lang chỉ hướng, đảm bảo dễ thấy kể cả khi mất điện (có nguồn pin dự phòng ít nhất 2 giờ). Đồng thời, đèn chiếu sáng sự cố phải lắp dọc đường thoát nạn, giúp người bên trong di chuyển được trong điều kiện khói, mất ánh sáng.
- Thông gió và chống tụ khói: Thiết kế thoát nạn cần kết hợp giải pháp thông gió thoát khói để đảm bảo lối thoát không bị khói nóng làm cản trở. Có thể sử dụng cửa thông khói trên mái, quạt hút khói tự động tại các khu vực lớn hoặc hành lang. Quy chuẩn yêu cầu với nhà xưởng lớn, phải có hệ thống thông gió chống tụ khói hỗ trợ thoát nạn an toàn. Ví dụ, khi báo cháy, quạt hút khói ở xưởng sẽ hoạt động, giảm khói trong lối đi.
- Phương tiện cứu người: Ở những nhà xưởng đặc thù (cao tầng, hoặc có người làm việc trên cao như kho cao tầng), cần chuẩn bị phương tiện cứu người khi thoát nạn: thang dây, ống tụt, mặt nạ phòng độc cá nhân... Người lao động nên được huấn luyện sử dụng các công cụ này khi cần thiết. Tuy nhiên, ưu tiên hàng đầu vẫn là thiết kế kiến trúc đảm bảo lối thoát đủ và an toàn để mọi người tự thoát nạn được nhanh nhất.
Giải pháp thoát nạn hiệu quả đòi hỏi kết hợp nhiều yếu tố: đủ lối thoát, bố trí hợp lý, có chiếu sáng và biển báo, không có vật cản, và có hệ thống hỗ trợ (thông gió, cứu hộ). Tất cả nhằm đảm bảo trong tình huống khẩn cấp, công nhân và nhân viên trong nhà xưởng rời khỏi đám cháy nhanh chóng, an toàn.
- Hệ thống cấp nước ngoài nhà: Mỗi nhà xưởng nên có hệ thống cấp nước chữa cháy ngoài nhà, bao gồm các trụ hydrant (họng nước cứu hỏa) xung quanh công trình. Thông thường, hydrant được lắp tại vị trí cách tường nhà 5-10m, khoảng cách giữa các trụ hydrant ~50-100m, đảm bảo xe chữa cháy có thể tiếp cận nối vòi. Nguồn nước ngoài nhà có thể lấy từ mạng cấp nước thành phố (nếu đủ áp lực) hoặc từ bể nước cứu hỏa riêng. Đường kính ống cấp nước, van, họng chờ phải đúng tiêu chuẩn (TCVN 6379:1998 – trụ nước chữa cháy). Chủ đầu tư cần chú ý bố trí đường ống ngầm và trụ nước sao cho thuận tiện, không bị che khuất hoặc cản trở bởi xe cộ, hàng hóa.
- Hệ thống cấp nước trong nhà: Như đã đề cập ở mục 3.5, trong nhà xưởng lớn cần có mạng lưới họng nước chữa cháy vách tường (hệ thống họng nước trong nhà). Hệ thống này thường bao gồm đường ống thép chạy dọc các khu vực, gắn các hộp chữa cháy (bên trong có van, vòi, lăng phun). Khi xảy ra cháy, đội PCCC cơ sở có thể mở van sử dụng nguồn nước ngay lập tức dập lửa. Áp lực và lưu lượng nước tại họng trong nhà phải tính toán đảm bảo đủ cho 2-3 lăng phun cùng hoạt động, theo đúng yêu cầu tiêu chuẩn. Kiểm tra định kỳ đảm bảo nước luôn đầy trong bể, máy bơm tự động khởi động khi áp lực giảm.
- Bể chứa và máy bơm: Nhà xưởng thường lắp đặt bể nước PCCC (ngầm hoặc đặt nổi) với dung tích tối thiểu đáp ứng chữa cháy trong thời gian quy định (ví dụ 3 giờ). Máy bơm chữa cháy phải có ít nhất 2 bơm (1 chính, 1 dự phòng) và 1 bơm bù áp. Trong thiết kế nhà xưởng, phòng bơm nên bố trí an toàn, có tường ngăn cháy với xưởng, và có lối thoát riêng. Ngoài ra, cần có máy bơm chữa cháy di động (bơm xăng) dự phòng để hút nước từ hồ, ao gần đó nếu hệ thống chính gặp sự cố. Quy chuẩn QCVN 02:2020/BCA quy định chi tiết về trạm bơm chữa cháy – chủ đầu tư cần đảm bảo tuân thủ khi lắp đặt.
- Nguồn cấp nước thay thế: Trong một số trường hợp, thiết kế có thể sử dụng hồ nước, ao trong khuôn viên làm nguồn nước chữa cháy dự trữ. Nếu vậy, phải đảm bảo độ sâu và thể tích đáp ứng, lắp đặt họng hút cho xe bơm chữa cháy bên bờ hồ. Hệ thống cấp nước chữa cháy cũng nên có điểm kết nối để xe chữa cháy bơm nước bổ sung vào mạng lưới nếu cần (fire department connection).
- Tích hợp với khu vực lân cận: Nếu nhà xưởng nằm trong khu công nghiệp, hệ thống cấp nước chữa cháy có thể kết nối liên thông với mạng PCCC của cả khu (nếu có). Điều này tăng cường khả năng cấp nước khi nhiều điểm cùng cháy. Tuy nhiên, cần van kiểm soát và thỏa thuận rõ ràng với đơn vị quản lý hạ tầng khu.
- Xác định yêu cầu thẩm duyệt: Trước khi tiến hành xây dựng, chủ đầu tư cần xác định nhà xưởng của mình có thuộc diện bắt buộc thẩm duyệt thiết kế PCCC hay không. Theo quy định hiện hành, các nhà xưởng có khối tích từ 3.000 m³ trở lên đều phải nộp hồ sơ thẩm duyệt PCCC trước khi xây. Ngoài ra, những cơ sở sản xuất có nguy cơ cháy nổ đặc biệt (dù nhỏ hơn 3000 m³) cũng có thể thuộc diện phải thẩm duyệt theo phụ lục nghị định. Nếu nhà xưởng nhỏ không thuộc diện này, vẫn cần tuân thủ đủ quy định PCCC nhưng có thể không cần xin giấy chứng nhận thẩm duyệt.
- Chuẩn bị hồ sơ thiết kế PCCC: Hồ sơ thẩm duyệt thiết kế PCCC nhà xưởng thường bao gồm:
+ Bản vẽ thiết kế nhà xưởng thể hiện đầy đủ các giải pháp PCCC (mặt bằng, mặt cắt bố trí lối thoát nạn, họng nước, bình chữa cháy, hệ thống báo cháy, sprinkler, v.v.).
+ Thuyết minh thiết kế PCCC giải thích các giải pháp áp dụng, đối chiếu với quy chuẩn, tiêu chuẩn.
+ Văn bản pháp lý: Đơn đề nghị thẩm duyệt của chủ đầu tư; Quyết định phê duyệt dự án hoặc giấy phép xây dựng; giấy chứng nhận quyền sử dụng đất hoặc văn bản chấp thuận địa điểm.
+ Chứng chỉ năng lực PCCC: Đơn vị thiết kế PCCC phải có giấy xác nhận đủ điều kiện kinh doanh dịch vụ PCCC do Bộ Công an cấp.
+ Phương án chữa cháy, cứu nạn (nếu luật yêu cầu) cho công trình. Hồ sơ cần chuẩn bị thành 2-3 bộ, ký đóng dấu đầy đủ.
- Nộp hồ sơ và thẩm định: Chủ đầu tư nộp hồ sơ trên đến Phòng Cảnh sát PCCC & CNCH (thuộc Công an tỉnh/thành phố) nơi công trình xây dựng để thẩm duyệt. Cơ quan PCCC sẽ xem xét bản vẽ, thuyết minh và đối chiếu với các quy định. Thông thường, trong vòng ~10-20 ngày làm việc, cơ quan PCCC sẽ có văn bản trả lời. Nếu thiết kế nhà xưởng đạt yêu cầu, họ sẽ cấp Giấy chứng nhận thẩm duyệt hoặc biên bản góp ý đạt; nếu chưa đạt, họ sẽ có văn bản yêu cầu chỉnh sửa, bổ sung những điểm chưa phù hợp.
- Điều chỉnh thiết kế (nếu cần): Trong trường hợp hồ sơ bị yêu cầu bổ sung, đội thiết kế phải sửa bản vẽ, thuyết minh theo góp ý (ví dụ: thêm lối thoát, tăng số bình chữa cháy, thay đổi vật liệu...). Chủ đầu tư cần phối hợp chặt chẽ với đơn vị thiết kế xây dựng và cơ quan PCCC để điều chỉnh nhanh, đúng yêu cầu. Sau khi chỉnh sửa, nộp lại hồ sơ để được thẩm duyệt lần hai. Việc này có thể lặp lại cho đến khi đạt yêu cầu.
- Nhận kết quả thẩm duyệt: Khi thiết kế PCCC được duyệt, chủ đầu tư sẽ nhận Văn bản chấp thuận hoặc Giấy chứng nhận thẩm duyệt PCCC. Văn bản này thường ghi rõ các điều kiện đã duyệt, kèm theo bộ bản vẽ có dấu xác nhận của Cảnh sát PCCC. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để tiếp tục thi công và sau này nghiệm thu PCCC. Lưu ý: nếu có thay đổi thiết kế trong quá trình thi công ảnh hưởng đến PCCC, phải thẩm duyệt bổ sung.
- Thi công theo thiết kế đã duyệt: Chủ đầu tư phải đảm bảo thi công đúng theo thiết kế PCCC đã được duyệt. Mọi hạng mục như lắp đặt thiết bị, đường ống, lối thoát... cần thực hiện theo bản vẽ và tiêu chuẩn đã nêu trong hồ sơ. Không được tự ý thay đổi chủng loại, vị trí nếu chưa được cơ quan PCCC đồng ý.
- Nghiệm thu PCCC: Sau khi xây dựng xong, chủ đầu tư làm thủ tục nghiệm thu về PCCC. Cần chuẩn bị hồ sơ hoàn công, biên bản thử nghiệm các hệ thống PCCC, và gửi công an PCCC để họ đến kiểm tra thực tế. Trong buổi nghiệm thu, cán bộ PCCC sẽ kiểm tra các hệ thống báo cháy, bơm, họng nước, lối thoát... Nếu mọi thứ đúng thiết kế và hoạt động tốt, sẽ lập biên bản nghiệm thu PCCC đạt yêu cầu. Chủ đầu tư nhận văn bản chấp thuận kết quả nghiệm thu PCCC từ cơ quan chức năng. Đây là điều kiện để công trình được đưa vào sử dụng hợp pháp.
- Chú ý về quy định pháp lý: Theo luật, công trình thuộc diện phải thẩm duyệt mà không có văn bản thẩm duyệt hoặc nghiệm thu PCCC sẽ không được phép hoạt động. Chủ đầu tư có thể bị xử phạt nặng và bị đình chỉ nếu cho nhà xưởng hoạt động khi chưa được nghiệm thu PCCC. Vì vậy, quy trình thẩm duyệt và nghiệm thu PCCC cần được thực hiện nghiêm túc, đúng thời hạn.
- Nguy cơ cháy nổ cao: Không tuân thủ quy định PCCC đồng nghĩa với việc nhà xưởng có nguy cơ xảy ra cháy nổ cao hơn bình thường. Ví dụ, thiếu hệ thống báo cháy tự động có thể khiến đám cháy bùng phát lớn mới được phát hiện; thiếu phương tiện chữa cháy làm đám cháy không được dập tắt kịp thời. Hệ quả là những vụ hỏa hoạn nghiêm trọng có thể xảy ra, gây thiệt hại to lớn về tài sản và con người. Trên thực tế, nhiều vụ cháy lớn đã bùng phát tại các nhà xưởng vi phạm PCCC (chưa được nghiệm thu nhưng vẫn hoạt động), điển hình như hai vụ cháy ở Bình Dương tháng 7/2024 tại các công ty bị đình chỉ PCCC, thiêu rụi hàng ngàn mét vuông nhà xưởng. Những sự cố này nhấn mạnh rằng bất chấp PCCC sẽ dẫn đến hậu quả thảm khốc.
- Thiệt hại về người và tài sản: Cháy nổ trong nhà xưởng có thể gây thương vong cho công nhân và nhân viên nếu không có lối thoát an toàn hoặc phương tiện cứu hộ. Ngoài ra, máy móc, hàng hóa, cơ sở vật chất có thể bị thiêu hủy hoàn toàn. Một vụ cháy lớn có thể xóa sổ thành quả đầu tư hàng chục năm của doanh nghiệp chỉ trong vài giờ. Thậm chí, hậu quả môi trường (khói độc, nước chữa cháy nhiễm hóa chất) còn ảnh hưởng đến cộng đồng xung quanh. Những thiệt hại này thường lớn gấp nhiều lần chi phí thực hiện PCCC ban đầu.
- Xử phạt hành chính và đình chỉ hoạt động: Pháp luật PCCC quy định các mức phạt rất nặng đối với hành vi vi phạm. Nếu chủ đầu tư không thẩm duyệt thiết kế nhà xưởng, không nghiệm thu PCCC đã đưa nhà xưởng vào hoạt động, có thể bị phạt hành chính lên đến hàng chục triệu đồng, thậm chí đình chỉ hoạt động cơ sở cho đến khi khắc phục xong vi phạm. Cụ thể, theo quy định hiện hành (Nghị định 144/2021/NĐ-CP về xử phạt vi phạm PCCC), hành vi đưa công trình vào hoạt động khi chưa nghiệm thu PCCC có thể phạt 30-50 triệu đồng và đình chỉ 3-6 tháng. Ngoài ra, nếu tái phạm hoặc vi phạm nghiêm trọng, cơ quan chức năng có thể rút giấy phép kinh doanh.
- Truy cứu trách nhiệm hình sự: Trong trường hợp cháy nổ gây hậu quả nghiêm trọng (nhiều người chết, thiệt hại tài sản rất lớn), người đứng đầu cơ sở có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội vi phạm quy định PCCC. Bộ luật Hình sự Việt Nam có điều khoản về tội “Vi phạm quy định về PCCC gây thiệt hại nghiêm trọng”, với mức phạt tù nếu chứng minh được sự tắc trách hay cố ý vi phạm của chủ cơ sở. Do đó, việc không tuân thủ PCCC không chỉ là vấn đề hành chính mà còn có thể đe dọa tự do cá nhân của chủ doanh nghiệp.
- Mất mát cơ hội kinh doanh: Một nhà xưởng bị đóng cửa hoặc xảy ra sự cố sẽ làm gián đoạn sản xuất kinh doanh. Khách hàng có thể hủy hợp đồng do chậm giao hàng, thị phần rơi vào tay đối thủ. Thương hiệu công ty cũng bị ảnh hưởng xấu sau sự cố cháy nổ. Ngoài ra, doanh nghiệp còn gặp khó khăn trong việc mua bảo hiểm sau này (bảo hiểm cháy nổ có thể tăng phí hoặc từ chối nếu lịch sử vi phạm). Tổng hợp lại, vi phạm PCCC khiến doanh nghiệp mất uy tín, thiệt hại tài chính và đánh mất cơ hội phát triển.
- Tham khảo chuyên gia PCCC từ sớm: Chủ đầu tư nên thuê đơn vị tư vấn thiết kế nhà xưởng chuyên về PCCC hoặc có chứng chỉ PCCC ngay từ giai đoạn lập dự án. Chuyên gia sẽ giúp xác định rõ những yêu cầu pháp lý và kỹ thuật PCCC áp dụng cho dự án, tránh thiết kế sai phải sửa về sau. Kinh nghiệm thực tế cho thấy tham vấn sớm giúp tích hợp giải pháp PCCC hài hòa vào thiết kế kiến trúc, kết cấu, không bị chồng chéo hay mâu thuẫn. Ngoài ra, hãy chủ động liên hệ Cảnh sát PCCC địa phương để hỏi hướng dẫn ban đầu (nếu có thể), đặc biệt với dự án lớn hoặc đặc thù, nhằm nắm rõ yêu cầu.
- Đầu tư đúng mức cho PCCC: Đừng tiết kiệm chi phí một cách sai lầm ở hạng mục PCCC. Chủ đầu tư cần dành ngân sách thỏa đáng cho hệ thống báo cháy, chữa cháy, thoát nạn... Việc cố cắt giảm (ví dụ lắp ít đầu báo, mua bình chữa cháy kém chất lượng) có thể dẫn đến không đủ an toàn và không được nghiệm thu. Kinh nghiệm cho thấy chi phí PCCC thường chiếm khoảng 5-15% tổng mức đầu tư xây dựng nhà xưởng tùy loại hình. Hãy coi đây là khoản đầu tư bảo hiểm cho tài sản và con người. Lựa chọn thiết bị PCCC chất lượng, có chứng nhận và thuê nhà thầu uy tín thi công hệ thống PCCC để đảm bảo hiệu quả lâu dài.
- Tuân thủ nghiêm ngặt tiêu chuẩn và quy chuẩn: Trong quá trình thiết kế nhà xưởng, luôn đối chiếu các giải pháp với yêu cầu của QCVN 06 và TCVN liên quan. Nếu doanh nghiệp có bộ phận quản lý dự án, hãy phân công một cán bộ chuyên trách theo dõi mảng PCCC. Kinh nghiệm từ nhiều chủ đầu tư thành công cho thấy, việc lập checklist tiêu chuẩn PCCC và kiểm tra từng hạng mục thiết kế sẽ giúp không bỏ sót yêu cầu nào. Ví dụ, kiểm tra xem đã có đủ lối thoát chưa, khoảng cách thoát nạn đạt chưa, thiết bị PCCC bố trí đủ chưa... Nếu phát hiện chỗ nào chưa đạt, phải yêu cầu đơn vị thiết kế xây dựng hiệu chỉnh ngay.
- Đào tạo và xây dựng lực lượng PCCC cơ sở: Ngay khi nhà xưởng sắp đi vào hoạt động, chủ đầu tư cần thành lập Đội PCCC cơ sở và tập huấn cho nhân viên. Một thiết kế nhà xưởng tốt sẽ phát huy hiệu quả hơn nếu có con người biết vận hành. Đào tạo bao gồm: kỹ năng sử dụng bình chữa cháy, cách bật máy bơm chữa cháy, thao tác báo động, sơ tán an toàn... Đồng thời lập phương án chữa cháy, cứu nạn phù hợp với mặt bằng nhà xưởng và tổ chức diễn tập định kỳ. Đây vừa là yêu cầu luật định, vừa là kinh nghiệm để khi sự cố xảy ra, mọi người biết phải làm gì.
- Kiểm tra và bảo trì định kỳ: Chủ đầu tư cần thiết lập chế độ kiểm tra bảo dưỡng định kỳ cho tất cả các thiết bị PCCC sau khi xây dựng xong. Ví dụ: hàng tuần kiểm tra bơm chữa cháy chạy không tải, hàng tháng diễn tập thử chuông báo cháy, 6 tháng bảo dưỡng bình chữa cháy, hàng năm kiểm tra hệ thống chống sét... Việc này đảm bảo hệ thống luôn ở trạng thái hoạt động tốt. Theo kinh nghiệm cho thấy, hệ thống PCCC nếu không bảo trì thì khi cháy xảy ra có thể bị trục trặc (bơm hỏng, van rò rỉ) dẫn đến thất bại trong chữa cháy. Do đó, chủ đầu tư cần có nhân sự hoặc thuê dịch vụ chuyên nghiệp để bảo trì đúng hạn.
- Cập nhật quy định mới: Luật và tiêu chuẩn PCCC có thể thay đổi, do đó chủ đầu tư nên theo dõi các cập nhật mới nhất. Chẳng hạn, các năm gần đây liên tục có tiêu chuẩn mới (TCVN 3890:2023 thay cho 2009, sửa đổi QCVN 06:2023...). Việc cập nhật giúp doanh nghiệp đi trước đón đầu, có thể áp dụng công nghệ PCCC hiện đại hơn, đáp ứng ngay yêu cầu nếu có thanh tra, kiểm tra. Tham gia các hội thảo, khóa tập huấn về PCCC cho chủ cơ sở cũng là một cách học hỏi kinh nghiệm từ chuyên gia và các doanh nghiệp khác.
- Hợp tác với cơ quan quản lý: Duy trì mối quan hệ tốt và tuân thủ hướng dẫn của cơ quan Cảnh sát PCCC địa phương. Khi có thanh tra định kỳ, hãy chủ động mời họ góp ý cải thiện an toàn. Nếu xảy ra khó khăn trong quá trình thiết kế thi công PCCC (ví dụ thiếu nguồn nước, phải dùng giải pháp đặc biệt), việc trao đổi với cơ quan PCCC để tìm hướng giải quyết được chấp thuận. Cách làm minh bạch, hợp tác này giúp chủ đầu tư tránh được các rủi ro pháp lý và xây dựng hình ảnh doanh nghiệp nghiêm túc về an toàn.
PCCC trong thiết kế xây dựng nhà xưởng là nhiệm vụ bắt buộc và cấp thiết đối với mỗi chủ đầu tư. Từ giai đoạn mở đầu dự án đến khi vận hành, doanh nghiệp phải chú trọng đáp ứng các quy định PCCC: tuân thủ luật pháp, áp dụng tiêu chuẩn kỹ thuật, đảm bảo các yêu cầu về khoảng cách an toàn, lối thoát, hệ thống báo cháy chữa cháy, thẩm duyệt và nghiệm thu đầy đủ. Những nội dung trên đã chỉ ra các yêu cầu cụ thể và kinh nghiệm thiết thực giúp chủ đầu tư hiểu đúng và triển khai hiệu quả công tác PCCC trong thực tế.
An toàn phòng cháy chữa cháy chính là nền tảng bảo vệ sự phát triển bền vững của doanh nghiệp. Chủ đầu tư hãy luôn đặt yếu tố PCCC lên hàng đầu trong mọi quyết định thiết kế, thi công nhà xưởng. Đừng chỉ làm cho đủ thủ tục, mà hãy làm một cách chủ động, bài bản vì sự an toàn của chính bạn, nhân viên và tài sản. Mọi khoản đầu tư cho PCCC hôm nay có thể tránh được những tổn thất không thể bù đắp trong tương lai. Nếu bạn đang chuẩn bị xây dựng hoặc cải tạo nhà xưởng, hãy liên hệ BIC để được tư vấn các quy định PCCC áp dụng, trao đổi với chuyên gia và tư vấn thiết kế xây dựng nhà xưởng công nghiệp.
